Στο βαριετέ της επιστήμης

Πριν λίγο καιρό, μπλέχτηκα με μια επιστημονική ομάδα, που προσπαθούσαν να γράψουν ένα θεατρικό βασισμένο σε επιστημονικές ιδέες. Το πρώτο πράγμα που παρατήρησα όταν διάβασα το πρωτόλειο ήταν πως όλα τα κορίτσια είχαν ρόλο ηλιθίας. Όλες ρωτούσαν, σαν στερεότυπο ξανθιάς με την τσίχλα (βλ Ιωαννίδου σε ελληνική ταινία) «και πώς γίνεται αυτοοοοό» ή αναφωνούσαν «ω, μα είναι δυνατοοοοοόν»;  

Υποτίθεται ότι εγώ μπήκα στην ομάδα για να "κοινωνήσουμε" την επιστήμη, με έναν τρόπο που θα υπερκεράσει γνωστικά εμπόδια και στερεότυπα. Ένα τέτοιο είναι ότι τα κορίτσια δεν κάνουν για Φυσικές Επιστήμες. Ένα άλλο, ότι τα παιδιά δεν έχουν επαρκώς ανεπτυγμένη νόηση ως τα 18 (!) και δεν καταλαβαίνουν δύσκολες έννοιες. Και στις δυο περιπτώσεις φταίει ο τρόπος που παρέχουμε την επιστημονική γνώση. Οι γυναίκες και τα παιδιά θέλουν απλά και λίγη χρυσόσκονη μαζί με τα κυκλώματα και τα πηνία, που τσαμπουνάς. Με λίγα λόγια, δεν φταίνε αυτά που δεν καταλαβαίνουν, φταίει ο τρόπος που είναι γραμμένα τα επιστημονικά βιβλία -κείμενα χωρίς αφηγηματικότητα και με παντελή έλλειψη ανθρωπίνων σχέσεων, που δεν σε κινητοποιεί να ενδιαφερθείς και να μάθεις (βλ. η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία οικοδόμησης γνώσεων από το υποκείμενο, η γνώση δεν παρέχεται με κάποιον τρόπο, τα βιβλία παρέχουν λέξεις και δεδομένα, δεν παρέχουν πληροφορία και γνώση, η γνώση δημιουργείται όταν το υποκείμενο ενδιαφερθεί προσωπικά κι αρχίσει να ερμηνεύει και να σκέφτεται πάνω σε όσα διαβάζει, οικοδομώντας έννοιες και ιδέες, υλικό δηλαδή σκέψης και δράσης).

Πάμε λοιπόν να κάνουμε εκλαϊκευμένη επιστήμη, και πέφτουμε σε διάφορους σκόπελους:

Α: στον συμμετέχοντα στο έργο, επιστήμονα, που δεν τον ενδιαφέρει κανείς να μάθει, όσο να τον μάθουν. Το δικό του κίνητρο είναι η δόξα! Ήθελε να μπει στην ομάδα και να δείξει μια εικόνα επιστήμονα "που είναι cool". Ο τύπος έγραψε ένα καλογυαλισμένο, επιστημονικά σωστό αλλά επίσης πυκνό κείμενο, γεμάτο όρους που θεωρούσε αυτονόητους και δεν τους επεξηγούσε, στριμώχνοντας θεωρίες που απλώς ανέφερε νομίζοντας ότι το να ξέρεις ονομαστικά μια θεωρία ταυτόχρονα σημαίνει ότι καταλαβαίνεις τι λέει. 

Β: στον απόλυτο geek μετά-διδακτορικό, που είναι μεν αδιανόητα ιδιοφυής αλλά εκτός από Κουασιμόνδος έχει άρθρωση τραγική και υποκριτική τραγικότερη (και με το "τραγικός" δεν εννοώ ότι μπορεί να παίξει στην Επίδαυρο).

Γ: στον άλλο, που είναι εκπληκτικός στην εκλαΐκευση και στην υποκριτική, αλλά έχει ένα αυτοσχεδιαστικό στυλ stand-up comedy και αδύνατον να σου δώσει σωστή ατάκα (μένεις με ένα μόνιμο άγχος "εγώ πότε μιλάω; τι λέει; πού βρίσκεται στο κείμενο τώρα"; Δεν υπολογίζει την ομάδα αλλά να αποκτήσει "κοινό", για την πάρτη του.

Δ: τον ψαγμένο συνάδελφο, που έχει μπερδέψει το καλλιτεχνικό δίδυμο (που ήμαστε), με το ζευγάρι (δεν είμαστε) και σε φέρνει σε δύσκολη θέση σε διάφορες στιγμές. 

Ε. Και, για να περιαυτολογήσω, την έρ΄μη διδακτικάριο των ΦΕ, που προσπαθεί να εξηγήσει διαρκώς, ότι δεν βρισκόμαστε εκεί για να γίνουμε διάσημοι (αγαπητέ Α), για να σου κάνουμε λογοθεραπεία (αγαπητέ Β), για να κάνεις το ψώνιο σου (αγαπητέ Γ), για να βγάλεις γκόμενα (αγαπητέ Δ) και, προφανώς, όχι για να κάνεις μάθεις διδακτική σε ανθρώπους που δε θέλουν να ακούσουν (αγαπητή Ε).

Το ηθικό δίδαγμα είναι πως η βλακεία και ο ναρκισσισμός δεν είναι προνόμιο των ξανθιών, ούτε των καλλιτεχνών. Υπάρχει πολύ πιο ναρκισσιστικό σινάφι, που είναι και πιο επικίνδυνο, γιατί κρύβει τη ματαιοδοξία του με επικαλύψεις σοβαροφάνειας και ειδημοσύνης. Είναι όλοι εκείνοι οι Δόκτορες που το παίζουν αυθεντίες -επί παντώς επιστητού!- ξεχνώντας ότι διδακτορικό είναι η εξειδίκευση σε ένα πολύ μικρό κομμάτι επιστήμης και -επιπλέον- ότι η επιστήμη δεν έχει βεβαιότητες. Δεν είμαστε οι σωτήρες του έθνους (και βάζω και τον εαυτό μου μέσα σε αυτό το αλαζονικό παραλήρημα, που μονίμως νομίζω οτι μπορώ να βοηθήσω όλο τον κόσμο να εμβαθύνει και να ψάξει την ουσία των πραγμάτων). 

Ρώτησες τον κόσμο αν θέλει να μάθει, κυρία μου; 

Ρώτησες αν θέλει να βγει από την ευκολία και το βόλεμά του;

Αν θέλει να βρίσκεται διαρκώς σε διλήμματα στην καθημερινότητά του, να κάθεται σαν κι εσένα πάνω απο το νεροχύτη με το νεκταρίνι στο χέρι για ένα λεπτό, και να μην ξέρει τι είναι οικολογικότερο να κάνει: να το καθαρίσει πάνω σε δυο-τρία κομμάτι ρολό κουζίνας ή σε πιάτο (κατανάλωση χαρτιού VS κατανάλωση νερού κι απορρυπαντικού);

Το προσωπικό μου ηθικό δίδαγμα ήταν ότι η διδακτική επιστήμης και η εκλαΐκευση επιστήμης είναι δυο διαφορετικά πράγματα, με δύο ξεκάθαρα διαφορετικούς στόχους: η διδακτική θέλει ο απέναντι να μάθει, να αποκτήσει κριτική ικανότητα και πολυσύνθετη σκέψη. Η εκλαΐκευση θέλει ο άλλος να νομίζει ότι έμαθε, να δημιουργήσει ημιμαθείς καταναλωτές που γενικεύουν εύκολα, θεωρώντας ό,τι επιστημονικό αυταπόδεικτα καλό. H πρώτη απαιτεί ενεργητική συμμετοχή του απέναντι, στη δεύτερη αρκεί ένας παθητικός θεατή, που χαμογελάει με τα αστεία της επιστήμης, θαυμάζει τα καλά της, κι ας μην ξέρει πώς λειτουργεί το ένα ή το άλλο.

Με λίγα λόγια, η εκλαΐκευση της επιστήμης, είναι ένα μέσο που βοηθά την εγκαθίδρυση μιας επιστημονικής μοναρχίας, που δε θα αμφισβητείται από κανέναν, αλλά γίνεται δεκτή σαν κάτι αυτονόητα καλό. Και ο τεχνολογικός καπιταλισμός καλπάζει. Η κοσμετολογία για τις γυναίκες και οι υπολογιστικές εφαρμογές για τους άνδρες, είναι το πιο τρανταχτό παράδειγμα ότι κανείς δε θέλει να ξέρεις πραγματικά τι προσφέρει το πόσιμο κολλαγόνο ή το καινούριο γκατζετάκι. Τους αρκεί να ξέρεις ότι αφού είναι επιστημονικό προϊόν, σου κάνει σίγουρα καλό (α, ρε Fayerabend που σας χρειάζεται...).

ΥΓ. Ο Α, έκανε μεγάλη κι ένδοξη καριέρα μετά από τις παραστάσεις της ομάδας. Έγινε Λέκτορας στην αλλοδαπήν, έχει βγάλει βιβλία εκλαΐκευσης επιστήμης -με ομολογουμένως, πολύ πιασάρικους τίτλους και ενδιαφέρον περιεχόμενο-, ήταν υποψήφιος ευρωβουλευτής και πρόσφατα άρχισε και τα παιδικά βιβλία (εδώ επιτρέψτε μου να τσιρίξω, διότι βρίσκω απαράδεκτη αρπαχτή το να κάνεις εκλαΐκευση και να την πασάρεις για εκπαίδευση). Βέβαια, εγώ έχω μείνει να γκρινιάζω, κι αυτός βγάζει 5.000 το μήνα καθαρά, οπότε, δε νομίζω να ιδρώσει το αφτί του, να κάτσει να εμβαθύνει...