Τέλειος Ακαδημαϊκός που ξέχασε μια λέξη, με 250.000 αναγνώστες: τι είναι;

Έτσι, σαν λήμμα σε σταυρόλεξο. 

Εβλεπα τον τίτλο του βιβλίου μεσα στο ΜΕΤΡΟ για μέρες.

Ωραίος τίτλος, πιασάρικος. Τίτλος που εστίαζε όχι σε όσα έχουμε μα όσα μας λείπουν. Και όλοι έχουμε ελλείψεις. Ένα κενό που αφήνουν οι γνώσεις, το μυαλό, οι άνθρωποι. "Όλα στα έμαθα μα ξέχασα μια λέξη". 125.000 αναγνώστες, 31 εκδόσεις ως το 2009. Έχουμε 2013. Πιστεύω θα έχει φτάσει το 1/4 του μύριου αναγνωστών. Πήρε και βραβείο αναγνωστών του ΕΚΕΒΙ για το 2008. Ε, πρέπει να είναι ένα καλό βιβλίο.

Η λέξη "βιβλίο" είναι πολύ μεγάλη για τέτοια αναγνώσματα. Γιατί το συγκεκριμένο, δεν είναι κάτι ενιαίο και συμπαγές. Έχει μεν εξαιρετικά σημεία εκλαϊκευσης των πρακτικών διαχείρισης δυναμικού και μάνατζμεντ. Επίσης ένα καταπληκτικό κομμάτι για τη σαπίλα των Ακαδημαϊκών διορισμών και του πανεπιστημιακού συναφιού γενικότερα. Αλλά είναι ένα μέτριο λογοτεχνικό έργο. Μέτριο προς κακό. 

Και εγώ, όταν βλέπω ένα βιβλίο που μου το πουλάνε για μυθιστόρημα, θέλω να διαβάσω λογοτεχνία. Καλή λογοτεχνία. Κι αυτό το βιβλίο είναι από εκείνα που 1/4 του μύριου αναγνώστες λατρεύουν και τα υπόλοιπα 3/4 λατρεύουν να μισούν.  

Το στόρυ είναι ένας καθηγητής Πανεπιστημίου και η περιπλοκη σχέση μαθητείας του με μια φοιτήτρια του, χωρίς πατέρα και με οικονομική ανασφάλεια. Το "περιπλοκη σχέση" δεν περιλαμβάνει σεξ και αυτό είναι στα υπέρ του συγγραφέα. Νομίζω δε οτι πράγματι πιάνει και τους ρόλους που του αναθέτει έμμεσα η συγκεκριμένη φοιτήτρια λόγω των συγκεκριμένων αναγκών της (ειναι ταυτόχρονα γι' αυτήν πατρικό πρότυπο, επιστημονική αυθεντία, μέντορας, πάτρωνας, στήριγμα, φίλος και πλατωνικός της έρωτας).  Νομίζεις οτι θα διαβάσεις κάτι σαν Φιλιπ Ροθ, με περισσότερη ενσυναίσθηση από τον συγγραφέα και λιγότερο κυνισμό. Κι εκεί πατάς τη μπανανόφλουδα και σωριάζεσαι. 

Ο ήρωας, ο χαρακτήρας που αναλαμβάνει όλους αυτούς του ρόλους, είναι τόσο μα τόσο ψεύτικος και μονοδιάστατος. Έχει εμφάνιση Δημήτρη Παπαμιχαήλ στο "Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο", τσαγανό και θέληση Βασιλάκη Καϊλα ("θα προκόψω ό,τι και να γίνει"), με γνώσεις παιδαγωγικής του Jerome Bruner, με ικανότητες αντίληψης των αναγκών των άλλων και χειραγώγησης που τύφλα να έχει ο Freud, είναι ένας άνθρωπος γεμάτος ικανότητες και προτερήματα με τα οποία βλέπει τη σαπίλα και τη μιζέρια όλων των άλλων και θέλει να την αλλάξει, ο ήρωας του βιβλίο, ο καθηγητής Νίκος Αλεξίου είναι το όνειρο κάθε φοιτητη και φοιτήτριας, το πρότυπο κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου. Εκτός απο εμένα. 

Σκέφτομαι, ποια ανάγκη οδηγεί κάποιον να γράψει έναν βιβλίο στο οποίο ο κεντρικός ήρωας είναι μια αγιογραφία του συγγραφέα; Πόση ανασφάλεια, ανάγκη για θετική θεώρηση των άλλων, για συνεχή συλλογή θετικών σχολίων και γλυψίματος, μπορεί να έχει ένας καθηγητής Πανεπιστημίου; Γιατί αν δεν έχει αυτή την ανάγκη, τότε είναι εντυπωσιακό ότι εφόσον έχει όλες αυτές τις υπέροχες ικανότητες που απαριθμεί στο βιβλίο του, δε μπόρεσε να διαγνώσει ότι μπορεί να είναι όντως ένας καταπληκτικός δάσκαλος, αλλά δεν είναι με τίποτα ένας καλός συγγραφέας.

Το βιβλίο είναι απλοϊκό και όχι απλό. Η διαφορά ειναι εύκολη: απλό είναι κάτι που μπορείς να το κατακτήσεις με λίγη ή ελάχιστη προσπάθεια (να πιάσεις τη μπουκίτσα από το πιάτο, να τη βάλεις στο στόμα, να τη μασήσεις, να την καταπιείς). Απλοϊκό είναι όταν το φαγητό είναι πουρές, παιρνεις το κουτάλι και το καταπίνεις αμάσητο. Σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να νομίζεις οτι διαβάζεις ενεργητικά αλλά στην πραγματικότητα οι ιδέες πάνε και κάθονται στον παθητικό σου νου. Δεν τις σκέφτεσαι, τις αποδέχεσαι. Δεν αποφασίζεις, κάποιος άλλος αποφασίζει για ε΄σενα τι είναι καλό και σωστό. Δεν είσαι ένας κριτικός αναγνώστης, είσαι ένας παθητικός αναγνώστης.

Γι' αυτό μισώ τους ανθρώπους που κάνουν τέτοια λογοτεχνία. Κάτι Κοέλιους, κάτι Μαντάδες, κάτι άτομα που θεωρούν οτι έχουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες που μπορούν να "σώσουν" τους άλλους. Που δεν γράφουν για να μάθουν και να ανακαλύψουν το βάθος της ανθρώπινης φύσης, να εξηγήσουν την περιπλοκη πραγματικότητα που κάθε μέρα βιώνουμε. Αλλά που με μεγάλη βεβαιότητα θα σου πουν οτι "αν θες κάτι πολύ όλο το συμπάν θα συνωμοτήσει να το αποκτήσεις" ή "αν δε συνωμοτήσει, δούλεψε πολύ και θα τα καταφέρεις" ή "κάνε του μάγια από τις Μάγισσες τις Σμύρνης και θα πάνε όλα καλά". Η βεβαιότητα ειναι το νέο όπιο του ταλαιπωρημένου ανθρώπου. Πουλάνε οι βεβαιότητες.

Στο βιβλίο λοιπόν αυτό, ο κεντρικός ήρωας είναι αγιογραφία του συγγραφέα, οι υπόλοιποι ήρωες δεν έχουν προσωπικό χαρακτηρα παρά μιλάνε πάντα με τον ίδιο τρόπο (πχ δεν αναγνωρίζεις καμία διαφορά επιπέδου στις πωλήτριες του καταστηματος που δουλεύει η Άννα και στους Ακαδημαϊκούς). Το γενικότερο ύφος του βιβλίου ειναι διδακτικό κι εκείνη χάνει τη μάχη με την απόλαυση της ανάγνωσης: οι διάλογοι δεν δινουν ζωντάνια στο κείμενο αλλά χρησιμοποιούνται σαν έμμεσοι τρόποι να φανει πόσο εύστοχες -διδακτικές- παρατηρήσεις κάνουν οι ήρωες ή -ακόμα χειρότερα- να δώσει ορισμούς ως ατάκες! Η γραφή του είναι περιγραφική με έναν τρόπο απο τη μια ευκολοδιάβαστο αλλά ταυτόχρονα εκνευριστικό, βαρετό: δεν έχει ζωή, χρησιμοποιεί πολλά επίθετα, πολλά συνώνυμα, είναι σαν έκθεση 14χρόνου που ξέρει οτι πρέπει να βάζει καλολογικά στοιχεία και το παρακανει. Εχει τόσο πολυ το κατάλοιπο της ακριβολογίας του επιστήμονα, που θέλοντας να πει ακριβώς αυτο που θέλει να πει χωρίς να παρερμηνευτεί στο κάνει νια νια λέγε- λέγε, εξήγα- επεξήγα.

Φυσικά, όσο εγώ γκρινιάζω το βιβλίο πουλάει, ο συγγραφέας χέστηκε τη γνώμη έχω γι' αυτόν και προσωπικά αναρωτιέμαι γιατί θυμώνω τόσο πολύ με αυτά τα βιβλία. Σε τελική, αφού έχουν κοινό, εμένα τι με κόφτει; 

Με κόφτει οτι έχουν εξαντληθεί και δε μπορώ να αγοράσω βιβλία του Κιουρέισι ή του Μήτσου, του Καλπούζου,  γιατί δεν πούλαγαν ή γιατί έκλεισαν οι εκδοτικοί, επειδή ο κόσμος αγοράζει τέτοια αναγνώσματα. Και που ξαναλέω, δεν έχω κανεναν πρόβλημα με την εκλαϊκευμένη επιστήμη. Τα βιβλιά του ψυχολόγου Πιντέρη ή τα βιβλία των εκδόσεων ΑΒΓΟ, πραγματικά τα θεωρώ κορυφαία γιατί δεν αρνούνται τι είναι: είναι επιστημονικά βιβλία γραμμένα με φαντασία και χιούμορ. Κι όταν κάτι είναι αυθεντικό έχει πάντα ποιότητα και προσφέρει απόλαυση και ψυχαγωγία. Οταν κάτι είναι τόσο κατάφορα διδακτικό, πώς πάς να το βαφτίσεις λογοτεχνία;

ΥΓ. Κι αν έχει κανείς το "Μεσάνυχτα όλη μέρα" του Χανίφ Κιουρέισι ή το "Όμοιος ομοίω ζευγαρώνει" του Γκέλερτ Σέπαρντ, να μου στείλει μήνυμα να το δανειστώ, να το διαβάσω, να μου φύγει το μαράζι.